محمدشاه‌بختی، مدیر تنها مرکز جمعآوری پلاسمای کشور پنجشنبه گذشته این خبر را اعلام کرد و افزود: با افزایش 98درصدی اهدای پلاسما در این مرکز، تولید پلاسما و در نهایت تولید داروهای مشتق از پلاسمای ایرانی نیز افزایش چشمگیری داشته است.
وی با مقایسه آمار اهدا و تولید پلاسما در سال گذشته با امسال، گفت: در سال گذشته 18هزار مورد اهدای پلاسما داشتیم که این رقم طی 9ماهه امسال به 36هزار اهدا رسیده است.
همچنین با افزایش اهدا، تولید پلاسما نیز از 12هزار و 190 لیتر در سال2008 میلادی، به 24 هزار و 153لیتر در سال 2009 افزایش یافته است. گرفتن پلاسما به روش مستقیم از اهداکنندگان بومی که برای نخستین بار در ایران و در سال85 توسط شرکت بیودارو انجام شد، یک بحث جا افتاده در دنیاست و در بیشتر کشورهای توسعه یافته تولید پلاسما به این روش انجام می‌شود.
بیودارو که با مشارکت شرکت بیوتست آلمان شکل گرفته است، نخستین مرکز تولید پلاسمای انسانی به روش مستقیم یا همان روش پلاسما فرزیس به شمار می‌رود. به گفته کارشناسان، علت مشارکت با این شرکت آلمانی این است که پلاسما جهت تأمین مشتقاتش به آن شرکت فرستاده شود چون فعلا امکان پالایش پلاسما در داخل کشور وجود ندارد.
در همین راستا نخستین محموله پلاسماهای جمعآوری شده در این مرکز در تاریخ 20شهریور1386 به کشور آلمان صادر شد. به گفته کارشناسان، این محموله که متشکل از بیش از 4هزار لیتر پلاسماهای اهدایی بوده و قرار است تحت پالایش، فرآوری و تولید داروهای مورد نیاز بیماران خاص قرار بگیرد، منجر به حداقل 400هزار یورو صرفه‌جویی ارزی برای کشور خواهد شد.
دکتر زهره عطارچی، مدیرکل سابق انتقال خون استان تهران و کارشناس جذب اهداکنندگان در مرکز جمعآوری پلاسما، در توضیح روش پلاسما فرزیس به همشهری می‌گوید: پلاسما فرز، یعنی گرفتن خون از اهداکننده؛
جداسازی پلاسما در همان زمان و برگشت بقیه عناصر خونی به اهدا کننده. یعنی باست یکبار مصرف، خون اهداکننده وارد دستگاه می‌شود و بعد از اینکه پلاسما از آن جدا شد، بقیه عناصرش مثل گلبول‌های قرمز به فرد اهداکننده برگشت داده می‌شود.
وی در توضیح تفاوت این روش با نوع اهدا در سازمان انتقال خون ادامه می‌دهد: به همین دلیل است که در این روش ما می‌توانیم بعد از یک هفته و یا حتی 72ساعت مجددا از اهداکننده پلاسما بگیریم ولی در انتقال خون چون گلبول قرمز هم از خون فرد جدا می‌شود، 8هفته تا زمان اهدای بعدی باید فاصله وجود داشته باشد.
با این حال به عقیده کارشناسان، فراورده‌های مشتق از پلاسما بسیار حیاتی و گران‌قیمت بوده و در چند کشور محدود در دنیا به مقدار کم تولید میشوند؛ به‌طوری که ما توانایی خرید آنها را نداریم. سازمان بهداشت جهانی هم توصیه کرده که هر کشوری برای بیمارانش از خون و فراورده‌های خونی همان کشور استفاده کند تا از ورود بیماری‌های غیربومی در آن کشور جلوگیری شود.
البته بیماری‌های جدیدتر یا ناشناخته هم ممکن است در خون وجود داشته باشد که با خریداری داروهای مشتق از پلاسما امکان ورود آنها به کشور وجود دارد.به گفته دکتر عطارچی به همین دلیل نیاز بود که مرکزی تأسیس شود و اهدا‌کنند‌گانی را جذب کند که با اهدای پلاسمای این افراد بتوان مشتقات آن را هم تأمین کرد.
24بار اهدا بدون عارضه
بیش از 50درصد خون را پلاسما تشکیل می‌دهد. 90درصد پلاسما هم شامل آب است و 10درصدش املاح معدنی و پروتئین‌ها. بنابراین بعد از اینکه اهدا انجام می‌شود، در عرض 24 تا 72ساعت بدن این مقدار پلاسما را مجددا می‌سازد.
دکتر عطارچی با بیان اینکه بنابراین طبق دستورالعمل اتحادیه اروپا هر فرد در سال می‌تواند 24 بار پلاسما اهدا کند ولی سازمان غذا و داروی آمریکا مجوز 52 بار اهدا در سال را هم داده، می‌گوید: در دنیا از سال1950 جمعآوری پلاسما و تهیه دارو شروع شد و طی این مدت هیچ گزارشی در مورد عوارض پلاسما ارائه نشده است.
البته به گفته وی تمام اهداکنندگان پلاسما از همان مراحل اولیه اهدا معاینه میشوند و بعد آزمایش‌هایی هم از نظر سلامت خود فرد و هم از نظر سلامت پلاسما روی این افراد انجام می‌شود که این بررسی‌ها در طول همکاری یک اهداکننده به‌طور کامل ادامه پیدا می‌کند.
فقط درمان
مهم‌ترین داروهایی که از پلاسما تهیه می‌شود، فاکتور 8 و 9انعقادی برای بیماران هموفیلی است. در بدن بیماران هموفیلی این فاکتورها در حد کافی نیستند و یا خوب عمل نمی‌کنند، برای همین خونریزی این بیماران ادامه پیدا می‌کند و همین باعث می‌شود در محل ضربه‌خورده توده‌ای از خون جمع شود و به خاطر همین بعد از مدتی اندام‌های فرد مبتلا از حالت نرمال خارج می‌شود.
به همین دلیل لازم است که به تمام بیماران هموفیلی این فاکتورها تزریق شوند، البته به گفته دکتر عطارچی، در کشورهای پیشرفته مرتب فاکتورهای 8 و 9به بیماران هموفیلی تزریق می‌شود تا موقع وارد شدن ضربه، خونریزی ایجاد نشود؛ یعنی در واقع از بروز چنین اتفاقی در این کشورها پیشگیری می‌کنند ولی متأسفانه در کشور ما فقط روی درمان بیماران هموفیلی تأکید می‌شود.
فراورده دیگر حاصل از پلاسما، آلبومین است که در سوختگی‌ها و جراحی‌ها استفاده می‌شود. برای اینکه حجم خون جبران شود و دیگری ایمونو‌گلوبولین‌ها هستند که سیستم دفاعی بدن را بالا می‌برند.
این دسته از داروها هم شامل ایمونوگلوبولین‌های اختصاصی ضد‌هاری و ضد‌هپاتیتB میشوند. مشاور مرکز جمعآوری پلاسما با اشاره به اینکه تمام این داروها بسیار گران هستند، ادامه می‌دهد: مثلا مصرف 10روزه ایمونوگلوبولین وریدی چیزی حدود 5 میلیون تومان هزینه دارد و اگر ما بتوانیم ماده اولیه را در ایران تولید کنیم، 50درصد هزینه کاهش پیدا می‌کند و فقط هزینه پالایش برای ما باقی می‌ماند.
اول فرهنگسازی، بعد اهدا
بحث فرهنگسازی اهدای پلاسما در حالی از سوی کارشناسان مرکز جمعآوری پلاسما مطرح می‌شود که به عقیده آنها هنوز خیلی از مردم اصلا نمی‌دانند اهدای پلاسما چیست.
دکتر محسن ملک احمدی، مسئول فنی آزمایشگاه و مسئول بخش کنترل کیفی شرکت بیودارو با اشاره به اینکه معرفی چنین سیستم جدیدی نیاز به معرفی خطرات و مزایای آن دارد، به همشهری این‌طور توضیح می‌دهد: پزشکان ما همین وظیفه را دارند و ما امیدواریم مردم با این روش جدید اهدای خون آشنا شوند چون در حال حاضر در دنیا خون کامل دیگر هیچ استفاده‌ای ندارد.
به عقیده این کارشناس با توجه به تکنیک‌ها و نیاز بیماران، وقتی یک نفر به مرکز انتقال خون مراجعه می‌کند، چندین بیمار می‌توانند از یک واحد خون این اهداکننده استفاده کنند. به این ترتیب پلاسما مثل نفت خام می‌ماند و برای همین اصطلاح پالایش هم همراه آن است چون فراورده‌های مختلفی دارد و منبع غنی برای تأمین نیازهای بیماران است به‌طوری که هیچ‌چیز دیگر جایگزین آن نمی‌شود.
